Badania potwierdzają pozytywną zmianę w postrzeganiu systemów telematycznych przez menedżerów transportu Fot. ZM

Ogłoszenie stanu pandemii COVID-19 w marcu 2020 r. było wstrząsem dla wszystkich sektorów gospodarki. Ten moment oraz następujący po nim okres całkowitego lockdownu spowodował znaczące straty także w sektorze transportu, w tym szczególnie transportu drogowego, a zwłaszcza w przewozach osobowych, zarówno na mniejsze jak i na większe odległości. W niniejszym opracowaniu zajmiemy się zmianami, jakie zaszły w funkcjonowaniu przedsiębiorstw transportu drogowego rzeczy. Początkowe ograniczenie ruchu samochodów i ciągników siodłowych szybko zwróciło uwagę rządzących na wagę dostarczania towarów we właściwym miejscu i czasie. Wprowadzone zostały takie ułatwienia dla kierowców i przedsiębiorców jak zielone strefy przy przekraczaniu granic, elektroniczny obieg dokumentów, przedłużenie ważności dokumentów potwierdzających badania kierowców, zachowanie miejsc pracy, itp.
Niemal równolegle z wystąpieniem pandemii, na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu podjęte zostały badania skutków, jakie pierwsza faza pandemii spowodowała w sektorze transportu drogowego. Badania miały formę kwestionariusza ankiety, skierowanego do losowo wybranych 500 przedsiębiorstw spośród firm należących do bazy danych członków Zrzeszenia Międzynarodowych Przewoźników Drogowych w Polsce. Adresatami kwestionariusza wypełnianego metodą CATI byli menedżerowie średniego i wyższego szczebla. Struktura badanych firm odzwierciedlała strukturę przedsiębiorstw transportowych, świadczących usługi transportu krajowego i międzynarodowego, co jest zgodne z raportem (GITD 2020). Dla 74,2% przedsiębiorstw działalność transportowa była jednorodna, zaś dla 25,8% nie była jednorodna, co oznaczało, że źródła przychodów były zdywersyfikowane. Badania, zrealizowane w latach 2020-21, były prowadzone w kilku obszarach, przy czym w niniejszym artykule omówione zostały dwa spośród nich.

Podatność i odporność finansowa przedsiębiorstw na zagrożenia

Pierwszym z nich było zbadanie podatności i odporności finansowej przedsiębiorstw transportu drogowego na zagrożenia gospodarcze, powstałe w wyniku pierwszej fazy pandemii (Osińska, Zalewski, 2023; DOI:10.1007/s11116-021-10246-9). Początkowa faza jest kluczowa dla analizy, ponieważ pozwala ocenić, w jakim stopniu sektor transportu drogowego był niewrażliwy na kryzys wywołany zjawiskiem pandemicznym. Ponadto, różni się od kolejnych, ponieważ nie można go było przewidzieć z dostatecznym wyprzedzeniem. Otrzymane wyniki pozwoliły potwierdzić, że znaczące ograniczenie operacji transportowych skutkowało nie tylko zmianą ilości, ale i wartości pracy przewozowej. Bardziej zaawansowane metody analizy danych potwierdziły, że czynnikami, które zwiększały podatność przedsiębiorstw na szok wywołany pandemią były spadek liczby zamówień, spadek rentowności oraz możliwość realizacji rządowej polityki antykryzysowej, która jako odpowiedź na kryzys była nakierowana na łagodzenie skutków na rynku pracy i zmniejszanie bieżących obciążeń finansowych. Głównym czynnikiem odporności na szok wywołany pandemią był towarzyszący pandemii spadek cen paliw do samochodów ciężarowych.

Wykorzystanie nowoczesnych narzędzi informatycznych

Drugi kierunek badań odnosił się do oceny czy i w jakim stopniu okres pandemii wpłynął na szerokie wykorzystanie nowoczesnych narzędzi informatycznych, w szczególności telematycznych, w transporcie drogowym ładunków (Zalewski, Osińska, Żurek, 2023, DOI:10.20858/tp.2023.18.1.01). W tym celu zbadano 323 przedsiębiorstwa, które odpowiedziały na kwestionariusz ankiety zarówno w 2020 jak i 2021 r., uzyskując tym samym próbę podłużną. Zadane pytania pozwoliły skonstruować zmienne zdefiniowane jako: postrzegana łatwość użytkowania systemów telematycznych (PEU), postrzegana użyteczność (PU), motywacja stosowania systemów telematycznych w firmach transportowych oraz faktyczne użycie (USE). Dane z kwestionariusza ankiety za rok 2020 i 2021 pokazały różne rozkłady odpowiedzi na pytania. W przypadku wszystkich zmiennych średnia ocena przyznana przez użytkowników była znacznie wyższa w 2020 r. niż w 2021 r. Bardziej intensywna eksploatacja systemów telematycznych zwiększyła doświadczenie użytkowników i pozwoliła na postrzeganie niektórych jego funkcji jako „standardowych" zamiast „pożądanych". Użytkownicy mogli zauważyć pewne ograniczenia systemu a także wskazywać na zmiany i ulepszenia w kontekście analizy danych. W 2020 r. użytkownicy lepiej ocenili łatwość obsługi, użyteczność, motywację i faktyczne wykorzystanie systemu telematycznego. Ponadto noty przypisane do każdego aspektu korzystania z technologii telematycznej były bardziej zróżnicowane w 2021 niż w 2020 r.

Rys. 1. Struktura modelu akceptacji technologii (TAM) wykorzystanego w badaniu
Oznaczenia: PU - postrzegana użyteczność, PEU - postrzegana łatwość użytkowania, ATU - postawa wobec użycia, VAR_2020 - zmienne (PU, PEU i ATU) obserwowane w 2020 r., USE - rzeczywiste użycie.

Wykorzystany model akceptacji technologii (TAM) pozwolił wykazać, że systemy telematyczne odgrywają coraz ważniejszą rolę w zarządzaniu transportem drogowym, ponieważ zgromadzone dane mogą być dalej integrowane z innymi systemami operacyjnymi, należącymi do systemów zarządzania transportem (TMS). Pandemia COVID-19 znacząco wpłynęła na wykorzystanie systemów telematycznych w firmach transportu drogowego. Dane zebrane w dwóch falach obserwacji umożliwiły bezpośrednie porównania poszczególnych zmiennych i czynników ukrytych zdefiniowanych w TAM.
Wszystkie zależności opisane za pomocą modelu TAM były istotne i uzasadnione. Dodatkowo wykazano, że postrzegana użyteczność systemów obserwowana w 2020 r. wpłynęła na motywację co do ich szerszego wykorzystania w roku 2021 r.
Stosując model TAM dla badania telematyki wspierającej zarządzanie transportem drogowym, należy również pamiętać o innych rozwiązaniach silnie skorelowanych ze strategicznym i operacyjnym zarządzaniem transportem drogowym. Chociaż klienci korzystają z rozwiązań do zarządzania transportem, coraz częściej sięgają po rozwiązania oparte na platformach cyfrowych, z których większość jest oparta na chmurze. Różne platformy cyfrowe (DP) wspierają przede wszystkim procesy zarządzania transportem drogowym rzeczy.
Systemy telematyczne nie są niczym nowym, ale ich zastosowanie często ograniczało się do śledzenia ciężarówek podczas realizacji transportu w czasie rzeczywistym. Oferują one jednak znacznie więcej informacji analitycznych, niezbędnych do zarządzania przedsiębiorstwem. Od początku pandemii wiele dokumentów zostało przesyłanych drogą elektroniczną za pomocą zintegrowanych systemów TMS. Dlatego w 2020 r. menedżerowie byli bardzo optymistycznie nastawieni do zastosowania technologii telematycznej w sektorze transportu. Zdobywając więcej doświadczenia i gromadząc więcej danych, zwiększyli swoją wiedzę oraz poziom świadomości i byli w stanie uzasadnić przydatność systemu w codziennej praktyce. Zatem dane zebrane w 2021 r. są bardziej wiarygodne niż dane zebrane w 2020 r. i potwierdzają pozytywną zmianę w postrzeganiu systemów telematycznych przez menedżerów, którą można uogólnić. Wyniki potwierdziły, że technologie telematyczne są zarówno funkcjonalne, jak i proste. Istotne jest, że tego rodzaju naukowe badanie w odniesieniu do systemów telematycznych z zastosowaniem modelu TAM jest pierwszym w Polsce na dużej populacji firm transportowych. Pełne dane, zastosowaną metodykę oraz omówienie wyników badań można znaleźć w artykułach naukowych (patrz źródła).

Źródła:
Osińska M., Zalewski W., Vulnerability and resilience of the road transport industry in Poland to the COVID-19 pandemic crisis, Transportation, vol. 50, nr 1, 2023, 331–354, DOI:10.1007/s11116-021-10246-9
Zalewski W., Osińska M., Żurek M., Changes in the perception of telematics technology by road transport companies : an empirical analysis in 2020-21, Transport Problems, vol. 18, nr 1, 2023, s. 5-17, DOI:10.20858/tp.2023.18.1.01

Autorzy: Magdalena Osińska, Wojciech Zalewski